Do Soplicowa przyje?d?a Tadeusz. Z rado?ci? ogl?da dworek, gdzie
sp?dzi? dzieci?stwo. Soplica jest jego stryjem, Tadeusz zawsze liczy
si? z jego wola. W?a?nie na jego pro?b? znalaz?a si? w Soplicowie.
Tadeusz odwiedza swój dawny pokój, jest zaskoczony kobiecymi
drobiazgami, jakie w nim znajduje. Niebawem przez nisko umieszczone
okno do pokoju wpada jego tymczasowa w?a?cicielka ? ?liczna dziewczyna,
która na widok Tadeusza ucieka sp?oszona. Tymczasem na powitanie
m?odzie?ca wychodzi Wojski. Razem wyruszaj? na spotkanie wracaj?cego ze
spaceru towarzysza. Wspólnie udaj? si? na uczt?, któr? Wojski z
Protazym przygotowali w zamku ?dawnej posiad?o?ci Horeszków. Obok
Tadeusza zasiada spó?niona Telimena. Podstarza?a dama wywiera na m?odym
i niedo?wiadczonym ch?opcu wielkie wra?enie. Tadeusz my?li, ?e to
spotkana rano pi?kno??. Przy stole tocz? si? rozmowy. S?dzia wyg?asza
nauk? o dobrym wychowaniu. Wszyscy udaj? si? na spoczynek. Pó?nym
wieczorem Soplica odwiedza bernardyn, Robak, który odbywa z nim
tajemnicz? rozmow?. Polowanie. Spó?niony hrabia przeje?d?a nie opodal
zamku, który we mgle wygl?da tajemniczo. Wst?puje do zamku i spotyka
Gerwazego, który opowiada mu histori? Stolnika Horeszki. Mia? pi?kn?
córk? Ew?, w której zakocha? si? Jacek Soplica, dosta? jednak kosza i
poprzysi?g? zemst?. Wed?ug Gerwazego sprzymierzy? si? z Rosjanami i
napad? na zamek, którego w?a?ciciel by? zwolennikiem Konstytucje 3
maja. Odt?d Gerwazy wsz?dzie ?ciga? Sopliców, by pom?ci? ?mier? swego
pana. Tymczasem w Soplicowie rozpocz?to ?niadanie, a zaraz po nim
wszyscy wyruszaj? na grzyby. Trwa grzybobranie, Telimena oddala si? od
grupy entuzjastów grzybów, aby w zaciszu odda? si? lekturze. Nadchodzi
s?dzia, który informuje ja o planach ma??e?stwa Zosi z Tadeuszem.
Telimenie nie bardzo si? to podoba ? sama chce uwie?? m?odzie?ca.
?ladem s?dziego pod??a Tadeusz, ale spotkaniu sam na sam z Teimena
przeszkadza Hrabia. We troje ogl?daj? litewski las. Dama wr?cza
Tadeuszowi potajemnie bilecik i klucz do swego pokoju. Trwaj?
wiadomo?? o tym, ?e nied?wied? opu?ci? matecznik. W Soplicowie trwaj?
przygotowania do polowania. Tymczasem w karczmie karczmie jankiela trwa
spotkanie szlachty, w którym uczestniczy ksi?dz robak. Przygotowuje
itw? na przyj?cie wojsk Napoleona, zamierza zorganizowa? w?ród szlachty
powstanie. W puszczy litewskiej odbywa si? polowanie. Nied?wied?
szar?uje na Tadeusza i Hrabiego ? obaj s? bliscy ?mierci. Ratuje ich
Robak jednym celnym strza?em. Gdyby nie on, Hrabia niechybnie by
zgin??. Po powrocie z polowania odbywa si? uczta, na któr? Telimena
przyprowadza swoj? wychowank?, Zosi?. Tadeusz rozpoznaje w dziewczynie
pi?kno??, która zobaczy? pierwszego dnia pobytu w Soplicowie. Jest
nieprzyjemny wobec Telimeny, ale dochodzi mi?dzy nimi do zgody.
Wieczerza up?ywa w milczeniu, które przerywa Wojski opowie?ci? o
ksi?ciu Denassów po?le Rejtanie. Nagle wchodzi Gerwazy i nakr?ca stare
zegary, czemu towarzyszy wielki ha?as. Rozpoczyna si? k?ótnia o prawo
do zamku, podczas której Hrabia obraza S?dziego. Dochodzi do bitwy, po
której go?cie Soplica wracaj? do dworku, a Hrabia z Gerwazym odbywaj?
narad? wojenna. Klucznik proponuje zajazd. W Soplicowie panuje spokój.
Robak próbuje godzi? zwa?nionych. Przypomina S?dziemu o bliskim
nadej?ciu polskich wojsk i Napoleona. Nastepnie wyrusza do hrabiego,
którego nie zastaje, poniewa? m?ody panicz wyruszy? do Dobrzyna. W
za?cianku trwaj? narady, jak w??czy? si? do walki i jak przygotowa?
Litw? na przybycie Napoleona. Nie mog?c doj?? do zgody szlachta
dobrzy?ska udaje si? do Ma?ka nad Ma?kami ? swego przywódcy, ciesz?cego
si? wielkim autorytetem i szacunkiem. Ten cierpliwie s?ucha ich
propozycji, ale na skutek ba?aganu i zamieszania dochodzi do k?ótni.
Nastrój wykorzystuje Gerwazy , który rzuca has?o zajazdu na Soplicowie.
Dobrzy?scy ch?tnie si? godz?, jedynie Maciek surowo ich pot?pia, ale
nawet onie panuje nad rw?c? si? do walki szlachta.Wieczór w
Soplicowie. Go?cie powoli udaj? si? na spoczynek. Telimena robi
Tadeuszowi wyrzuty, ?e j? zaniedbuje. M?odzieniec jest zakochany w
Zosi, ucieka nad staw z my?l? o samobójstwie. Wreszcie zwierza si?
S?dziemu, ze chce wyjecha?. Robak i Soplica odbyli poufn? rozmow?,
wida?, ?e ?ciskaj? si? z rado?ci i s? wzruszeni. Na ?pi?cy dwór napada
Hrabia. Zamyka domowników w pokojach. Tymczasem szlachta dobrzy?ska
pl?druje dwór. Naje?d?cy szybko si? upijaj? winem z Soplicowej piwnicy
i usypiaj? na dziedzi?cu zamku Horeszków. Noc? na zamek napadaj?
Rosjanie. Aresztuj? Dobrzy?skich. Tymczasem przyjazna Soplica szlachta
pomaga uwi?zionym w dworku. S?dzia natychmiast wstawia si? u Rosjan za
szlacht? z Dobrzyna, ale dopiero podst?p Robaka (aran?uje uczt?, w
czasie, której Rosjanie si? upijaj?) pozwala na uwolnienie
Dobrzy?skich. Rozpoczyna si? bitwa. Walk? wygrywaj? obro?cy Soplicowa
(mieszka?cy dworku i Dobrzy?scy).
Nad Soplicowem przechodzi burza. Szlachta, która bra?a najwi?kszy
udzia? w walce, przygotowuje si? do emigracji. W komnacie S?dziego
odpoczywa ranny ksi?dz Robak, do którego Soplica przyprowadza
Gerwazego. Robak przedstawia si? jako Jacek Soplica ? brat S?dziego.
Zabójca stolnika. Opowiada swoje smutne dzieje: mi?o?? do Ewy, ?lub z
niekochan? kobiet?, jej ?mier?, ch?? zemsty, zabójstwo Stolnika, pi?tno
zdrajcy, s?u?ba narodowi. Uzyskuje przebaczenie klucznika. Wiosna. Na
Litw? wkraczaj? wojska Napoleona. Gen. D?browski i legioni?ci
zatrzymuj? si? w go?cinnym Soplicowie. Uczestnicz? w zar?czynach trzech
par: Tadeusz z Zosi?, rejtan z Telimen?, Asesora z Tekl? Hreczeszank?.
Jacek soplica zostaje zrehabilitowany i odznaczony po?miertnie krzy?em
Legii Honorowej.
Na zamku trwa uczta zar?czynowa Wszyscy z podziwem ogl?daj? wspania?y
serwis i zachwycaj? si? smakiem potraw. Tadeusz i Zosia pe?ni? honory
gospodarzy i sami, zgodnie ze zwyczajem, us?uguj? go?ciom. Tadeusz
og?asza uw?aszczenie poddanych mu ch?opów (daje im wolno?? i dzieli
miedzy nimi cz??? ziemi). Spe?niaj?c pro?b? swej ulubienicy, Zosi,
Jankiel gra na cymba?ach. Po koncercie go?cie ruszaj? w tany.
Podkomorzy z Zosi? staj? do poloneza. Trwa huczna zabawa. 